Op Eigen Houtje – Een houtvondst in de schijnwerpers

2025-06-13

Aflevering 2: ‘Romeinse’ beddenpoot

Als je ver van huis een thuis probeert te maken, wat is er dan belangrijk? Eerst een bed natuurlijk! Voor de mensen - al dan niet Romeins - die de Romeinse rijksgrens ofwel limes bevolkten, zal dit niet anders zijn geweest. Hoe die slaapplaats en het bed zelf eruit hebben gezien, verschilde waarschijnlijk al naar gelang iemands positie en mate van romanisering. Door afbeeldingen van meubels op Romeinse graf- en gedenkstenen en door die paar zeldzame archeologische vondsten, zijn er wel ideeën over Romeinse bedden en slaapkamers. Deze vormen de basis voor mooie reconstructies zoals in Archeon of het Archeologische Park Xanten (DE).

Af en toe is er de kans om deze inzichten bij te stellen (want wetenschap is natuurlijk een kwestie van voortschrijdend inzicht). Bijvoorbeeld na de vondst van twee gedraaide fragmenten van een meubel, tijdens de opgraving in 2019 bij Valkenburg ZH van een Romeinse vicus - een gewone, niet-militaire nederzetting: een beddenpoot van eikenhout en een sierknop van buksushout - de laatste vermoedelijk geïmporteerd uit het mediterrane gebied. Ze horen qua stijl duidelijk bij elkaar, maar zijn ietsje anders dan de onderdelen van klassieke Romeinse bedden zoals we die kennen uit verbrande huizen in Herculaneum in Italië. De beddenpoot is massief en lijkt op de beddenpoten die afgebeeld staan op Romeinse stèles - stenen met een in reliëf gebeeldhouwde voorstelling en/of tekst - gevonden in Nederland en Duitsland. Dit suggereert dat het bed uit Valkenburg werd uitgevoerd in een noordwestelijke stijl. De sierknop, die waarschijnlijk op de hoek van het beddenframe zat en recht boven de poot, is echter een heel klassiek element.
Zo lijken er in één meubel twee stijlen of levenswijzen samen te komen. Zoals dat wel vaker gaat wanneer mensen zich heel ergens anders vestigen: je brengt je eigen cultuur mee, maar neemt ook dingen over van de ‘locals’.

Afb. 1a. Valkenburg-Weerdkampen, gedraaide eiken beddenpoot.

Afb. 1b. Archäologischer Park Xanten, reconstructie van Romeins bed.

Afb. 2a. Valkenburg-Weerdkampen, gedraaide sierknop van buxushout.

Afb. 2b. Archäologischer Park Xanten, hoek van gereconstrueerd Romeins bed.

Vernimmen, T.J.J., S.T.A.M. Mols, J. Loopik & W. Vos, 2024: (Em)bedding the Romans. Explaining the rare find of fragments of a Northwestern style Roman bed in the vicus of Weerdkampen, Valkenburg South Holland (The Netherlands). In: H. van Enckevoort, M. Driessen, E. Graafstal, T. Hazenberg, T. Ivleva & C. van Driel-Murray (eds.), Proceedings of the LIMES Congress XXV, 55-62.

Aflevering 1: Wiel van een boerenwagen of -kar

Het is een bekende archeologische vondst uit waterputten: de afgedankte velg van een houten spaakwiel. Spaken eruit, naaf eruit (die was misschien nog bruikbaar), ijzeren velgband eraf en de velgdelen konden weer worden gebruikt voor het funderen van een nieuwe waterput. Er werd dan een ronde wand van stenen of plaggen bovenop gestapeld of nog makkelijker: een houten ton.

Omdat je meestal maar één wielvelg terugvindt, is het moeilijk om iets te zeggen over het type wagen (vier wielen) of kar (twee wielen) waar het wiel bij hoorde. Tot aan de introductie van gemotoriseerde voertuigen was de variatie van wagens en karren in Nederland zeer groot. De uitvoering verschilde per functie - robuuste melkkar vs. snelle ‘sjees’ - maar ook per streek. Soms valt er toch iets te zeggen over het voertuig, op basis van de afmeting van het wiel en de uitvoering. Wielvelgen die een grote last moeten dragen, zoals die van een ‘malle jan’ voor het verslepen van gevelde bomen, zijn heel dik terwijl de wielvelgen van rijtuigen werden bewerkt tot een slankere en aerodynamische vorm.

Het uiterlijk van een afgedankte velg verklapt ook iets van het levensverhaal. Zo lijkt dit eiken wiel lang te zijn gebruikt. Het is meerdere keren gerepareerd. Eerst is er nog een professionele reparatie uitgevoerd met V-vormige ijzeren klampen. Daarna zijn er latjes van elzenhout op gespijkerd. Mooi om te zien dat er op een duurzame manier met spullen werd omgegaan.

Afb. Zesdelige eikenhouten velg van spaakwiel, 17e-19e eeuw, opgraving Heesch-’t Vijfeiken (Brabant).